Fost Plus blikt terug op alle pilootprojecten die zijn uitgevoerd door het platform ‘Samen voor slim statiegeld’. Na de haalbaarheidsstudie in 2022 werden die pilootprojecten opgezet om zo'n digitaal systeem in de praktijk te testen. De resultaten moeten de bevoegde ministers helpen een weloverwogen beslissing te nemen over het eenvoudigste en meest efficiënte statiegeldsysteem voor burgers. Slim statiegeld past in onze vijfpijleraanpak om zwerfvuil te bestrijden.
Situering
We weten allemaal dat afvalbeheer een grote uitdaging is en daarom streven we voortdurend naar innovatieve en efficiënte oplossingen. De drie regeringen van ons land hebben zich voorgenomen om meer drankverpakkingen in te zamelen en zwerfafval te verminderen door middel van een statiegeldsysteem. Ons doel is om deze strijd te voeren met een slim, digitaal statiegeldsysteem. Slim statiegeld biedt een aantal voordelen. Het is gebaseerd op een recyclagesysteem dat uniek en doeltreffend is in België, namelijk de blauwe zak. Door de combinatie van slim statiegeld met de blauwe zak willen we het comfort van de burger bij het sorteren en inzamelen van afval behouden en tegelijk zwerfvuil verminderen. De grote meerderheid van de consumenten die hun blikjes en flesjes al sorteren, hoeven hun gedrag immers niet te veranderen.
Met de lancering van ‘Samen voor slim statiegeld’ hebben de drankenproducenten en -distributeurs, de federaties Fevia en Comeos, en Fost Plus verschillende pilootprojecten opgezet die nodig zijn om een dergelijk systeem vanuit alle hoeken te testen. De resultaten van de verschillende tests zijn nu bekend.
De eerste pilootprojecten
Het startschot werd in het voorjaar gegeven met pilootprojecten op de Corda Campus in Hasselt en de KBC-kantoren in Leuven. Met die tests konden we meerdere sleutelelementen voor de goede werking van slim statiegeld evalueren. Dat waren onder meer de unieke codes op drankverpakkingen, de werking van de app, de gebruiksvriendelijkheid van het scannen van de unieke codes, de terugbetaling van het statiegeld en de beveiliging van de systemen voor fraudepreventie en bescherming van persoonsgegevens. De systemen bleken in alle opzichten stabiel.
Uitbreiding van de eerste pilootprojecten
De pilootprojecten werden in het najaar uitgebreid naar andere omgevingen, waaronder Bobbejaanland, Center Parcs De Haan en bepaalde straten en een supermarkt in de gemeente Wenduine. Dat was een aanzienlijke opschaling ten opzichte van de eerste golf pilootprojecten, niet alleen in aantal gebruikers, drankverpakkingen en inzamelpunten, maar ook in technische complexiteit. Voor het eerst werden ook prototypes van thuisscanners ingezet, evenals PMD-zakken voor de ontwaarding thuis en verpakkingen met een unieke code die ‘on pack’ is gedrukt.
De eerste bevindingen zijn bemoedigend:
- Operationele robuustheid: Het digitale systeem is betrouwbaar gebleken, met 24/7 beschikbaarheid en een probleemloos scanpercentage van meer dan 99% van de codes.
- Positieve ontvangst: Meer dan 60% van de gebruikers beoordeelde hun deelname aan het systeem positief, wat de aanvaarding door de gemeenschap benadrukt.
- Bescherming van de privacy: Er zijn geen klachten of inbreuken op de privacy van gebruikers geregistreerd.
- Effect op zwerfvuil: Hoewel de gegevens nog worden geanalyseerd, suggereert een eerste observatie een impact op zwerfvuil.
Inclusie in het hart van het ontwerp
Het uiteindelijke doel voor de projectpartners was altijd om het eenvoudigste en meest efficiënte systeem voor elke burger aan te bieden. We zijn ons bewust van het belang van digitale inclusie in dit proces. Daarom hebben we ook gewerkt aan oplossingen om de digitale kloof te overbruggen. Om de toegankelijkheid en inclusie van digitaal statiegeld te onderzoeken, organiseerde ‘Samen voor slim statiegeld’ sessies met specifieke focusgroepen in Anderlues en Brussel. Beide sessies werden bijgewoond door mensen met verschillende soorten beperkingen. Deze studie werd uitgevoerd in samenwerking met Altéo, de sociale beweging van mensen met een beperking of langdurige ziekte. Een soortgelijke sessie werd gehouden met jongeren uit Molenbeek, in samenwerking met Toekomst Atelier de l'Avenir (TADA) in Brussel, een vzw die zich inzet voor de emancipatie en inclusie van jongeren uit sociaal kwetsbare milieus.
De resultaten zijn bemoedigend:
- Mensen met een handicap: 13 van de 16 deelnemers zouden in de toekomst gebruik willen maken van digitaal statiegeld, dankzij de diversiteit aan hulpmiddelen die beschikbaar zijn om het statiegeld terug te krijgen. Een opmerking die vaak door deelnemers werd gemaakt: "Het traditionele statiegeld is voor ons, mensen met beperkte mobiliteit, niet haalbaar omdat we de plastic flessen en blikjes dan naar de winkel moeten brengen. We zouden het statiegeld graag thuis kunnen valideren.”
- Jongeren uit Molenbeek: 32 van de 36 deelnemers toonden interesse in digitaal statiegeld en benadrukten het gebruiksgemak.
Volgende stappen
De resultaten van dit kwalitatieve onderzoek en van de pilootprojecten zijn voorgelegd aan de Brusselse, Waalse en Vlaamse regeringen en aan de stuurgroep proefprojecten van OVAM. Een beslissing wordt tegen het einde van het jaar verwacht.